Ένα φιλμ για τα εργαστήρια αργυροχρυσοχοΐας του κέντρου της Αθήνας που έγιναν airbnb

ΤA ΣΠΙΤΙΑ, ΛΕΝΕ, ΕΧΟΥΝ ΜΝΗΜΗ. Ίσως. Οι άνθρωποι, πάλι, έχουμε κατ’επιλογή. Συχνά ξεχνάμε, διαγράφουμε το παρελθόν, ο καθένας για διαφορετικούς λόγους. Στο τελευταίο, 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης έκανε πρεμιέρα ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον φιλμ με τίτλο «Δωμάτια με θέα» που το υπογράφουν δύο νέοι άνθρωποι, η Νικολέτα Παράσχη και ο Νικόλας Παπαδημητρίου. Αφορά τα παλιά εργαστήρια αργυροχρυσοχοΐας του κέντρου της Αθήνας που σταδιακά μετατρέπονται σε σουίτες πολυτελείας για ολιγοήμερη διαμονή. Έτσι ένας ολόκληρος κλάδος χάνει τον επαγγελματικό του χώρο, γεγονός που αποτελεί ένα δεύτερο χτύπημα μετά τη δεκάχρονη οικονομική κρίση, που έτσι κι αλλιώς τους αποδεκάτισε. 

Το ντοκιμαντέρ με αφορούσε προσωπικά. Ως γιος παλιού αργυροχρυσοχόου, όταν ένα διάστημα έκανα το χατίρι του πατέρα μου να προσπαθήσω να ενδιαφερθώ για τη δουλειά του, επισκεπτόμουν όλα αυτά τα κτίρια του ιστορικού κέντρου της Αθήνας που τώρα γίνονται ξενοδοχεία. Παρακολούθησα όλη τη φθίνουσα πορεία του συγκεκριμένου κλάδου, πάρα πολλούς να εγκαταλείπουν το επάγγελμά τους, εργαστήρια ετών να κλείνουν. Όταν πρόσφατα επέστρεψα στο κτίριο που στέγαζε την οικογενειακή μας επιχείρηση, καθώς ένα μικρό τμήμα της εξακολουθεί να επιζεί, τρεις χώροι όπου από παιδί μπαινόβγαινα, με παρουσία δεκάδων εργαζόμενων που αναλάμβαναν εργασίες σε τρεις διαφορετικούς ορόφους, διαπίστωσα ότι όλοι αυτοί οι χώροι έχουν γίνει δωμάτια για τουριστική εκμετάλλευση. Όπως και το υπόλοιπο κτίριο που φιλοξενούσε διάφορες βιοτεχνίες, μια κυψέλη που καθημερινά έσφυζε από ζωή. Αν με πιάνει θλίψη; Όχι ιδιαίτερα, εν μέρει γιατί δεν κατάφερα ποτέ να αγαπήσω το επάγγελμα του πατέρα μου, αλλά και γιατί όλη η περιοχή της οδού Βαλαωρίτου στη Θεσσαλονίκη, όπου βρισκόταν, είναι πια αγνώριστη, έχοντας αλλάξει εντελώς ταυτότητα.

Αναζήτησα τους δύο κινηματογραφιστές για να μιλήσω μαζί τους. Ο Νικόλας βρισκόταν στο Βιετνάμ. Η Νικολέτα εν μέσω πανικού, ολοκληρώνοντας το επόμενο της πρότζεκτ, βρήκε λίγο χρόνο να τα πούμε μέσω τηλεφώνου. Η μεγάλη μου έκπληξη ήταν ότι ξεκίνησε την αφήγησή της πηγαίνοντας πίσω στην πρώτη της επίσκεψη σε εργαστήριο αργυροχρυσοχοΐας στη Βαλαωρίτου της Θεσσαλονίκης…

— Πώς καταλήξατε θεματικά στα χρυσοχοεία του κέντρου της Αθήνας; 
Εγώ και ο Νικόλας Παπαδημητρίου έχουμε κοινό ενδιαφέρον το αστικό τοπίο, τον μετασχηματισμό του και τη μνήμη του χώρου και της ταυτότητας. Το θέμα του συγκεκριμένου ντοκιμαντέρ, δηλαδή, ανήκε στις θεματικές μας ούτως ή άλλως. Είχε πολύ ενδιαφέρον για εμάς να βιώσουμε τον βιοτεχνικό χώρο στο κέντρο της Αθήνας το οποίο αλλάζει, γιατί πρόκειται για έναν πολύ δυναμικό μετασχηματισμό. Γιατί καθώς η πόλη αλλάζει, δημιουργούνται κάποια ερωτήματα και κάπως έτσι ανοίγει ο διάλογος. Πρωτομπήκα σε έναν τέτοιο χώρο στη Βαλαωρίτου στη Θεσσαλονίκη, ακολουθώντας μια φίλη μου που έκανε μια έρευνα και βρέθηκα μαζί της τυχαία. Πέρυσι έκανα ανάκληση αυτής της εμπειρίας, όταν αποφασίσαμε να γυρίσουμε το «Δωμάτια με θέα». Θυμάμαι ότι είχα εντυπωσιαστεί με το πόσο καλοί είναι οι Έλληνες αργυροχρυσοχόοι τεχνίτες αλλά και με το πώς έφευγε η παραγωγή από την Ελλάδα.

— Όντως, εδώ και χρόνια η ελληνική παραγωγή έχει σχεδόν απαξιωθεί, όλοι εισάγουν κυρίως από Ιταλία και χώρες της Ασίας. 
Βέβαια, το πρόβλημα είναι πολύ πιο ευρύ και έχει να κάνει με την παγκοσμιοποίηση. Αυτά τα θυμήθηκα στην πορεία. Με εντυπωσιάζει πως σε αυτούς τους τέσσερεις δρόμους, Θησέως, Λέκκα, Περικλέους και Ρόμβης ήταν πάντα η καρδιά της αργυροχρυσοχοΐας. Ξεκινώντας από εκεί και από το δίκτυο που είχε αναπτυχθεί, είναι μια ολόκληρη κοινότητα, και με ιντριγκάρει πώς δεν το παρατηρούμε ενώ περνούμε όλοι από εκεί. Οπότε είχε πολύ ενδιαφέρον για εμάς. Πώς όλο αυτό το μπλοκ το οποίο προσπερνάς γιατί δεν έχεις λόγο να προσέξεις «ανήκει» σε μέλη της κοινότητας της οποίας η κινητικότητα μέσα σε αυτά τα κτίρια όλο και περισσότερο μειώνεται. Επιχειρήσεις κλειστές, αδειάζουν όροφοι, όλα αλλάζουν. Από τη μια ομορφαίνει το κέντρο, κάποιοι τα παίρνουν και τα φτιάχνουν, τα κάνουν airbnb, από την άλλη έχει ενδιαφέρον να δεις τη συνύπαρξη της παλιάς ζωής και μιας νέας που έρχεται και η οποία είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Αυτό το κοντράστ μας ιντρίγκαρε πάρα πολύ και τους δυο, και εμένα και τον Νικόλα. 

— Το φιλμ που υπογράφετε είναι περισσότερο ένα σχόλιο με εικαστική διάθεση. 
Είναι ένα φιλμ παρατήρησης, θελήσαμε να ανιχνεύσουμε τι συμβαίνει σε ένα κτίριο της Θησέως, ακολουθώντας το τυχαίο και το απρόβλεπτο. Γνωρίσαμε τους ανθρώπους, γίναμε φίλοι μαζί τους, πηγαίναμε και πίναμε καφέ στο θυρωρείο, από εκείνα τα μικρά που υπάρχουν ακόμα, όπου μαζεύονται το πρωί στις 9:30 και πίνουν τον καφέ τους πριν ανέβουν στο εργαστήριό τους. Μας ενδιέφερε να βιώσουμε αυτή την κατάσταση σε σχέση με το πώς αλλάζει. Γιατί μας ενδιέφερε ο μετασχηματισμός της πόλης αρχικά, αλλά σε ένα πολύ συγκεκριμένο σημείο, με μια πολύ συγκεκριμένη κοινότητα ανθρώπων, σε ένα βιοτεχνικό κτίριο. Όλη η πόλη αλλάζει ως προς το real estate.

— Το γεγονός ότι επικεντρώνεστε σε αυτό τον συγκεκριμένο κλάδο του δίνει μια ποιητικότητα. 
Έχει μια θλίψη αυτή η κατάσταση αλλά και μια γοητεία, γιατί είναι ένα μοναχικό επάγγελμα, πολλοί δουλεύουν βράδυ για να έχουν ησυχία, πάνε στις 5 το πρωί ή φεύγουν πολύ αργά. Έχει μια συγκέντρωση, μια μοναχικότητα, μια αφοσίωση, αλλά συγχρόνως έχει και ένα άνοιγμα, συχνά κρατάνε ανοιχτές τις πόρτες, υπάρχει επικοινωνία. Επίσης είναι ένα επάγγελμα στο οποίο υπάρχει μια αλυσίδα, ακολουθούν διάφορα στάδια όπως λ.χ. ο καρφωτής. 

— Δεν ξέρω τι μέλλον έχει ως επάγγελμα, έτσι κι αλλιώς έχουν μείνει λίγοι από τους παλιότερους επαγγελματίες του χώρου. 
Σίγουρα είναι μια κατάσταση παρακμής, βρίσκεται προς το τέλος του, οπότε η ταινία μας αποτελεί και έναν φόρο τιμής. Πολλοί οι προβληματισμοί και οι σκέψεις και έρχεται μια εικόνα, ένα καρέ που συμπληρώνει αυτούς τους προβληματισμούς, που σε βοηθά να οδηγηθείς προς την ολοκλήρωση ενός καλλιτεχνικού έργου. Αρχικά παρακολουθήσαμε τη μετακόμιση, μετά έμεινε ο χώρος, η συνύπαρξη σε τρία διαφορετικά επίπεδα. Συνυπάρχουν στο ίδιο κτίριο, μετά αλλάζουν, μεταπωλούνται. Σε άλλα κτίρια είδαμε τα μισά να είναι airbnb και τα άλλα μισά εργαστήρια. Στην ταινία πάντως αποτυπώνονται τα διαφορετικά επίπεδα συνύπαρξης σ’ ένα βιοτεχνικό κτίριο στο κέντρο της Αθήνας, με ιδιαίτερη έμφαση σε αυτήν την κοινότητα που επιμένει κατά κάποιον τρόπο να αντιστέκεται στη μαζική, απρόσωπη και απλώς διεκπεραιωτική εργασία, παρά τον δυναμικό μετασχηματισμό σε παγκόσμιο περιβάλλον αλλά και στο στενότερο χωρικό πλαίσιο.

— Πώς μεθοδεύσατε τα γυρίσματά σας; 
Δουλέψαμε τη φόρμα του κτιρίου και των δωματίων. Ασχοληθήκαμε με τη χωρητικότητα ως προς την κινηματογράφηση για να νοηματοδοτήσουμε το όλο. Με στατικά πλάνα, γιατί ως ταινία παρατήρησης δείχνει πώς είναι η κατάσταση, ο χώρος, η συνθήκη. Εστιάζοντας στο πώς είναι ο χώρος και όχι στο γιατί. Δεν δοκιμάσαμε να δώσουμε απαντήσεις, αλλά να δείξουμε ότι αυτό είναι. Εμείς ανοίγουμε ένα ερώτημα και αφήνουμε ανοιχτή την ερμηνεία στον θεατή. Μια αίσθηση ενός χώρου που φεύγει, ενός άλλου που έρχεται, το τοπίο που αλλάζει. Η ζωή εκεί μέσα. Το χρηματοκιβώτιο που το σπάνε και βρίσκουν μια καρτούλα με την ευχή «να γεμίσεις με πολύ χρυσό», η ζωή που χάνεται, η μνήμη του χώρου. Πόσες ζωές πέρασαν από αυτό τον χώρο και πόσες νέες ζωές που θα περάσουν. Αλλά είναι περαστικές και οι νέες ζωές. Μια ζωή πολύ δημιουργική εκεί μέσα, όπου τώρα κοιμούνται τουρίστες. 

— Η συνεργασία σου με τον Νικόλα Παπαδημητρίου; 
Ήταν μια πολλή δημιουργική συνύπαρξη με τον Νικόλα, υπήρχε απόλυτη σύμπνοια. Ο Νικόλας είναι ανθρωπολόγος, εμένα οι πρώτες μου σπουδές είναι στη φιλολογία, οπότε η ανθρώπινη κατάσταση και η κοινωνική κατάσταση με μια καλλιτεχνική ματιά είναι μέσα στα κοινά μας ενδιαφέροντα. Ειδικά το αστικό τοπίο και η μνήμη του χώρου, η πόλη. Δεν ψάχνουμε να βρούμε το εξεζητημένο θέμα, αλλά αυτό το απλό που περπατάμε, που βιώνουμε και να αναρωτηθούμε λίγο για το γίγνεσθαι, όχι απαραίτητα το ιστορικό. Η ζωή είναι μια δυναμική, εξελίσσεται. Γι’ αυτό δεν μπορέσαμε να σταθούμε κριτικά στον μετασχηματισμό της. Γιατί είναι όλα υπό εξέλιξη και οι δυναμικές είναι τόσο έντονες που δεν μπορούμε να κάνουμε και πολλά πράγματα, δεχόμαστε τα πράγματα όπως εξελίσσονται. Δεν προλαβαίνουμε καν να τα αντιληφθούμε καθώς αλλάζει το τοπίο και η ζωή μας. Το ενδιαφέρον είναι πώς συνδεόμαστε εμείς στον χώρο και πώς βιώνουν τα σώματα τον χώρο ως προς την κινηματογράφηση. Το πώς κινούνται τα σώματα μέσα στον χώρο μας ενδιέφερε επίσης. Η μοναχική καθαρίστρια σε έναν αποστειρωμένο χώρο, φευγαλέα οι εργάτες που ξηλώνουν το παλιό εργαστήριο βιαστικά, να μαζέψουν και να φύγουν, η αφοσίωση στα μικρά εργαστήρια, ο παλιός τεχνίτης με τα καναρίνια του, ένας ολόκληρος μικρόκοσμος. Μικροί κόσμοι με πολλή ζωή και τέχνη και αφοσίωση.

Αποφάσισα συμπληρωματικά να μιλήσω με μια φίλη που βρίσκεται χρόνια στον χώρο των κοσμημάτων και πριν από αυτήν ήταν ο πατέρας της. Αρνήθηκε να παραχωρήσει σε εταιρεία μετατροπής εργασιακών χώρων σε ενοικιαζόμενα δωμάτια δύο ιδιόκτητους επαγγελματικούς χώρους σε κεντρικό σημείο της πιάτσας των αργυροχρυσοχόων, και την παρακάλεσα να μου πει κι αυτή μερικά πράγματα. Έπρεπε, ωστόσο, να σεβαστώ την επιθυμία της να κρατήσει κρυφή την ταυτότητα της. Είπε λοιπόν:  «Ξέρω συναδέλφους που δεν είχαν ιδιόκτητους χώρους, νοίκιαζαν, και τους έβγαλαν για να γίνουν airbnb. Τα μικρά για στούντιο και τα μεγάλα για διαμερίσματα. Η κρίση εκ των πραγμάτων κτύπησε τον κλάδο μας, εφόσον πρόκειται  για ένα είδος πολυτελείας, αλλά δεν έχει να κάνει με αυτό η κατάσταση σήμερα. Στο κέντρο της Αθήνας οι επαγγελματίες διώχνονταν από πάρα πολλά γραφεία, εργαστήρια, μαγαζιά, για να τα κάνουν airbnb ανεξαρτήτως κλάδου, δεν έδιωχναν μόνο δικούς μας. Μπορεί να είχαν να κάνουν με εμπόριο υφασμάτων ή βιοτεχνίες ρούχων. Κάποιοι από τους συναδέλφους που είχαν ιδιόκτητους χώρους τους έκλεισαν και τους έκαναν οι ίδιοι airbnb. Υπάρχουν και τέτοιες περιπτώσεις στο ιστορικό τρίγωνο, ενώ οι ίδιοι έχουν αναγκαστεί να μετακομίσουν. Στην πολυκατοικία μου διαθέτω ένα ακόμα γραφείο και αρνήθηκα να βγάλω τον άνθρωπο που το νοικιάζει για να το δώσω. Υπάρχει κι άλλος ένας ιδιοκτήτης που δεν τα έδωσε, ένας υφασματέμπορος.

Δεν είναι ακριβώς ρομαντικοί οι λόγοι για τους οποίους εναντιώνομαι, αλλά κάποιοι πρέπει να συνεχίσουν να κάνουν τη δουλειά τους, δεν μπορεί να γίνουν όλα ξενοδοχεία. Δεν είναι ότι δεν αποδέχομαι αυτή την εξέλιξη, αλλά δεν δέχομαι ότι, επειδή έχουν πέραση τα airbnb, πρέπει να τα κάνουμε όλα aibnb. Όπως όταν είχαν γίνει μόδα τα frozen yogurts και όλοι άνοιξαν από ένα και μετά έκλεισαν. Κι αυτό είναι λίγο φούσκα, αλλά στο κέντρο της Αθήνας, ακόμα κι αν περάσει η μόδα αυτή, αν ξαφνικά σταματήσει το ρεύμα αυτό των τουριστών, καθώς είναι στο κέντρο θα μπορούν να τα νοικιάσουν ως διαμερίσματα, δεν θα "μπουν μέσα" οι άνθρωποι που έχουν επενδύσει. Αν και υπάρχουν σοβαρά προβλήματα με τις υποδομές των πολυκατοικιών, γιατί δεν κατασκευάστηκαν για διαμερίσματα αλλά για γραφεία. Το Νο 1 πρόβλημά τους αυτήν τη στιγμή είναι οι αποχετεύσεις. Βουλώνουν τα μπάνια στα διαμερίσματα και πλημμυρίζουν τα μαγαζιά του ισογείου. 

Για μένα ένα άλλο θέμα είναι ότι δεν το έχω με την ομοιομορφία, δεν θέλω να γίνονται όλα το ίδιο πράγμα. Προτιμώ να είναι δέκα διαφορετικοί επαγγελματίες παρά όλο ένα ξενοδοχείο. Δεν μου αρέσει που φεύγουν οι επαγγελματίες από το κέντρο, όπου ζω. Αυτό δεν αποτελεί τη γοητεία μιας περιοχής; Το ενδιαφέρον που βρίσκει ο τουρίστας δεν είναι ότι περπατάει στα στενά και βλέπει τα μικρομάγαζα; Αν θέλει να μείνει στο κέντρο, είναι ακριβώς γιατί έχει μια «γραφικότητα», ένα δικό του στυλ, που δεν είναι ούτε ανατολίτικο παζάρι ούτε mall. Είναι κάτι ενδιάμεσο κι αυτό χάνεται σιγά σιγά. Το εμπορικό και ιστορικό κέντρο έτσι το θυμάμαι από παιδί, αυτή ήταν πάντα η γοητεία του. Ε, δεν θα συνεχίσει να την έχει, αν κάθε πόρτα γίνει το καφέ του ξενοδοχείου από πάνω».

Από τη Lifo