Χτένες

Από την αυγή του πολιτισμού μέχρι σήμερα οι χτένες χρησιμοποιούνται για το χτένισμα και τον καλλωπισμό των μαλλιών. Και είναι αξιοπρόσεκτο τη στιγμή που όλα τα εργαλεία και αντικείμενα καθημερινής χρήσης του ανθρώπου έχουν τόσο πολύ αλλάξει από την μακρινή εκείνη εποχή, οι χτενες παραμένουν στην ουσία απαράλλακτες. Κτείς (του κτενός, υποκορ. κτένιον) (λατιν. pecten) ήταν η ονομασία της κτένας στην αρχαία ελληνική γλώσσα. Οι αρχαιότερες χτένες που έχουν βρεθεί χρονολογούνται την 5η χιλιετία π.Χ. στη Μεσοποταμία, Οι χτένες κατασκευάζονταν ανά τους αιώνες από ξύλο, ελεφαντόδοντο, οστό, μέταλλο, ταρταρούγα κ.α.
Για τους αρχαίους Έλληνες η περιποίηση των μαλλιών ήταν ιδιαίτερα σημαντική: θυμηθείτε τους καρηκομόοντες Αχαιούς του Όμήρου, σκεφτείτε τις περίτεχνες κομμώσεις ανδρών και γυναικών που γνωρίζουμε από την εικονογραφία. Αντίθετα, τα ατημέλητα μαλλιά ήταν δείγμα αρρώστιας και κοινωνικής έκπτωσης, όπως βλέπουμε π.χ. στον Οιδίποδα επί Κολωνώ, όταν ο Πολυνείκης βρίσκει στενοχωρημένος τον πατέρα του να έχει «κόμη δι᾽ αὔρας ἀκτένιστον». Ο Ηρόδοτος περιγράφει ένα πολύ χαρακτηριστικό στιγμιότυπο (VII.208): όταν ο Ξέρξης είχε εισβάλει στην Ελλάδα και κατέβαινε να αντιμετωπίσει τους Έλληνες στις Θερμοπύλες, έστειλε έναν ιππέα να κατασκοπεύσει το αντίπαλο στρατόπεδο. Εκείνη τη στιγμή έξω από αυτό βρίσκονταν οι Σπαρτιάτες με επικεφαλής τον Λεωνίδα κι ο κατάσκοπος εντυπωσιάστηκε («εθώμαζε») βλέποντας τους άνδρες να γυμνάζονται και να χτενίζονται («τας κόμας κτενιζομένους»). Όταν ο κατάσκοπος επέστρεψε στον Ξέρξη και αφηγήθηκε όσα είδε, ο βασιλιάς των Περσών δεν τον πίστεψε και ρώτησε επ'αυτού τον Δημάρατο, ο οποίος του επιβεβαίωσε ότι πράγματι αυτό ήταν το έθιμό τους «ἐπεὰν μέλλωσι κινδυνεύειν τῇ ψυχῇ, τότε τὰς κεφαλὰς κοσμέονται».
Τα χτένια επίσης χρησιμεύουν  στο να στερεώνουν στη θέση τους τα μαλλιά μιας περίτεχνης κόμμωσης, είναι λογικό λοιπόν όλοι να θέλουν να έχουν ένα όμορφο χτένι στη διάθεση τους. ʼλλωστε όποιος έχει τα γένια έχει και τα χτένια.

Χτένι από ελεφαντόδοντο με παράσταση σφιγγών σε δύο ζώνες και ρόδακα στο κέντρο της ράχης. βρέθηκε στα Σπάτα Αττικής, σε θαλαμωτό τάφος, 14ος – 13ος αι. π.Χ. . Πρόκειται για ένα από τα καλύτερα σωζόμενα χτένια της Μυκηναϊκής εποχής, με περίτεχνη ανάγλυφη διακόσμηση στη λαβή και μακριά και λεπτά δόντια. Η παράσταση στη ράχη, ίδια και στις δύο όψεις, απεικονίζει σε δύο ζώνες, καθιστές σφίγγες, τα μυθικά τέρατα με το σώμα φτερωτού λιονταριού και κεφάλι γυναίκας.

Η χρυσή ελληνική χτένα ενός Σκύθη βασιλιά. Ένα αντικείμενο υψηλής τέχνης, που ήταν προφανώς έργο έλληνα τεχνίτη και προοριζόταν για τον Σκύθη μονάρχη. Η όλη μορφή του αντικειμένου θυμίζει πρόσοψη αρχαίου ελληνικού ναού: τα δεκαεννέα δόντια μοιάζουν με πυκνή κιονοστοιχία, μεσολαβεί σαν επιστύλιο η ζώνη με τα πέντε καθιστά λιοντάρια, και η τριγωνική σύνθεση θυμίζει αέτωμα που εικονίζει μια δυναμική πολεμική σκηνή με έναν έφιππο άνδρα και δύο πεζούς. Το αντικείμενο προέρχεται από τον τύμβο Solokha και χρονολογείται τον ύστερο 5ο-πρώιμο 4ο αι. π.Χ. και πιστεύεται ότι ίσως ανήκε σε έναν ελληνόφιλο Σκύθη βασιλιά που σκοτώθηκε από τα αδέλφια του. Κρατικό Μουσείο του Ερμιτάζ.

Βλ. και Σκυθικοί Θησαυροί