Μπαίνω στον πειρασμό να αντιγράψω τον ορισμό από την Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη του 1929 : «Είναι παν αντικείμενον εις το σώμα προστιθέμενον, το οποίον φέρει ο άνθρωπος ως διακριτικόν γνώρισμα, και προς έξαρσιν της υπό του ατόμου του παραγομένης εντυπώσεως». Προφανώς η ανάγκη του ανθρώπου να «εξάρει την υπό του ατόμου του παραγόμενη εντύπωση» είναι πολύ παλιά.
Οι πρώτοι άνθρωποι των σπηλαίων 40.000 χρόνια πριν, φορούσαν βραχιόλια από σκαλισμένα κόκαλα ζώων, μενταγιόν από χαυλιόδοντες μαμούθ που τα κρεμούσαν από τένοντες ζώων, και φυλαχτά από όστρακα. Σε όλους τους πολιτισμούς της ανθρώπινης ιστορίας τα κοσμήματα φαίνεται πως έπαιζαν σημαντικό ρόλο στο θρησκευτικό πεδίο, αλλά και στο πεδίο της κοινωνικής ισχύος. Οι άνθρωποι φορούσαν το κόσμημα σαν φυλαχτό για την αποτροπή και την αντιμετώπιση των κακών πνευμάτων, και για να μην επηρεαστούν από το κακό μάτι. Τα χρησιμοποιούσαν επίσης σαν γούρι, για να έχουν την βοήθεια των καλών πνευμάτων που κατοικούσαν μέσα στις πολύτιμες πέτρες. Εκτός από τον καλλωπισμό και την φυλακτική χρήση των κοσμημάτων, υπήρχε τότε και τώρα, μία ακόμη χρησιμότητα τους. Τα κοσμήματα αφορούσαν την σημειολογία της κοινωνικής θέσης αλλά και της ιδεολογικής τοποθέτησης των ανθρώπων. ʼλλα τα κοσμήματα των πλούσιων και άλλα των φτωχών. Ειδικά κοσμήματα φορούσαν άνθρωποι που ανήκαν σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, όπως συντεχνίες, τάγματα, στοές κ.λ.π. Στην Ελληνική παραδοσιακή φορεσιά, τα κοσμήματα διέφεραν αν η γυναίκα ήταν ανύπαντρη, χήρα, μητέρα κ.λ.π. Στην σημερινή εποχή, οι βέρες του γάμου είναι ένα κόσμημα με συγκεκριμένη σημειολογία. Γενικότερα, οι άνθρωποι και ειδικότερα οι γυναίκες, με την επιλογή που κάνουν στα ρούχα και τα κοσμήματα, δίνουν τις αισθητικές τους συντεταγμένες, και αποστέλλουν τα αντίστοιχα μηνύματα.
Η Ποτνία Θηρών η θηλυκή θεότητα της αρχαίας Θήρας, φορώντας εντυπωσιακά σκουλαρίκια, και ένα πλούσιο κολιέ διακοσμημένο με φύλλα, πάπιες λιβελούλες κ.λ.π.
Οι Ασσύριοι, οι Σουμέριοι και οι Ακκάδιοι από το 4000 π.Χ. φορούσαν όλων των ειδών τα κοσμήματα, που ήταν κυρίως από φύλλο χρυσού διακοσμημένο με πολύτιμες πέτρες. Τα φορούσαν άνδρες και γυναίκες, και οι μεταλλουργικές τους τεχνικές, ήταν πολύ προηγμένες για την εποχή. Στην Αιγυπτιακή κοινωνία τα κοσμήματα είχαν περίοπτη θέση. Χρησιμοποιούσαν χρυσό και προτιμούσαν τα χρωματιστά γυαλιά, παρότι είχαν γνώση και των πολύτιμων λίθων. Στην Αιγυπτιακή «Βίβλο των Νεκρών» προσδιορίζει το χρώμα των κοσμημάτων που πρέπει να φορούν ζωντανοί και αυτά που πρέπει να συνοδεύουν τους νεκρούς για να ευχαριστούν τους θεούς.
Στον Κρητομυκηναϊκό πολιτισμό οι τεχνίτες κοσμηματοποιοί, 1600 χρόνια π.Χ., τελειοποίησαν την τέχνη της κατασκευής κοσμημάτων, και κατείχαν πολύ καλά την γνώση της κατεργασίας των λίθων. Στην κλασσική Ελλάδα τα κοσμήματα φορούσαν μόνον γυναίκες, για να αναδείξουν την ομορφιά τους και να επιδείξουν την κοινωνική τους θέση. Στις ανασκαφές των τελευταίων χρόνων στις περιοχές που εκτεινόταν το Βασίλειο των Μακεδόνων, βρέθηκαν στους τάφους πληθώρα κοσμημάτων. Οι αρχαιολόγοι έμειναν έκπληκτοι από την πολύ υψηλή τεχνική κατάρτιση των κοσμηματοποιών της εποχής και την αισθητική τους. Στη Ρώμη οι άνδρες φορούσαν συνήθως ένα δαχτυλίδι με σκαλιστή πέτρα, ενώ οι γυναίκες φορούσαν πολλά και ποικίλα κοσμήματα. Η καρφίτσα του χιτώνα ήταν επίσης ένα αγαπημένο αξεσουάρ. Στο Βυζάντιο κοσμήματα φορούσαν κυρίως οι γυναίκες και μάλιστα οι πλούσιες, για επίδειξη ακριβώς του πλούτου τους, ενώ οι άνδρες φορούσαν μόνον δαχτυλίδια με χαραγμένους λίθους. Τα κοσμήματα στο Βυζάντιο, συχνά ήταν συνοδευτικά των επίσημων στολών των αξιωματούχων. Γενικώς τα κοσμήματα των Βυζαντινών αποσκοπούσαν στο να εξυμνούν την δόξα του Θεού.
Την ίδια εποχή στην Δυτική Ευρώπη, οι Κελτικοί λαοί ανέπτυξαν τις δικές τους τεχνοτροπίες όπως φιλιγκράν και inlay (ένθεση) και κατασκεύασαν φυλαχτά και στολίδια, όπως οι καρφίτσες Tara Brooch, αλλά και τα εντυπωσιακά περιλαίμια, τα «τόρκες», που συναντάμε σε πολλά μουσεία της Ευρώπης. Στην Αναγέννηση οι άνθρωποι ανακάλυψαν ξανά τις πολύτιμες πέτρες και την τεχνική της λιθοξοίας, και την κατασκευή των καμέο. Την εποχή αυτή αρχίζει και η κατασκευή κοσμημάτων από πιο φτηνά υλικά. Στις περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπήρχε ανεπτυγμένη χρυσοχοΐα και ασημουργία από Έλληνες κυρίως τεχνίτες. Τα κοσμήματα εκείνης της περιόδου συνήθως τα ονομάζουμε Παραδοσιακά Ελληνικά Κοσμήματα.
Να σημειώσουμε ότι η λέξη χρυσοχόος είναι μία Ομηρική και Βιβλική λέξη, που επανέφεραν στη χρήση μετά από αιώνες αχρηστίας, οι λόγιοι περί τον Αδ. Κοραή,. Η λέξη που χρησιμοποιείτο μέχρι τότε ήταν «κουγιουμτζής» Τέλος την σύγχρονη εποχή, πολλά αισθητικά κινήματα και μόδες γεννήθηκαν εξελίχθηκαν και έσβησαν, στο χώρο του κοσμήματος παράλληλα με τις άλλες τέχνες, όπως ο ρομαντισμός, αρτ νουβώ, αρτ ντεκό, κ.α. Το κόσμημα πάντως συνεχίζει να παίζει τον ρόλο του στην αισθητική έκφραση των ανθρώπων, όπως 40.000 χρόνια πριν.
