Είναι η τέχνη της επεξεργασίας ενός ορυκτού, για την δημιουργία ενός πολύτιμου λίθου, ή ενός διακοσμητικού αντικειμένου από πέτρα. Λιθοξόος στην αρχαία Ελλάδα ήταν ο τεχνίτης που επεξεργαζόταν (έξεε) πέτρες, συνήθως μάρμαρα. Επειδή σήμερα χρησιμοποιούμε την λέξη «μαρμαράς», αλλά και την λέξη «γλύπτης», μπορούμε να κρατήσουμε την λέξη «λιθοξόος» για τους τεχνίτες που επεξεργάζονται πολύτιμους λίθους. Όσο για την ετυμολογία της αγγλικής λέξης, τα “lapidaries” ήταν μεσαιωνικές πραγματείες περί αλχημείας, ορυκτολογίας, κ.λ.π. Το παλαιότερο βιβλίο λιθοξοϊκής είναι το βιβλίο “De diversibus artibus” (περί ποικίλων τεχνών), του πρεσβυτέριου Θεόφιλου, ενός μοναχού του τάγματος των Βενεδικτίνων. Έγραψε το βιβλίο το 1125 μ.Χ. και περιγράφει με πολλές λεπτομέρειες τις τεχνικές επεξεργασίας των λίθων που χρησιμοποιούσαν την εποχή του.

    Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται σήμερα για την δημιουργία πολύτιμων λίθων ξεκινώντας από ακατέργαστο υλικό, είναι συνοπτικά οι εξής :

  1) Κοπή (Sawing) Γίνεται με ένα ειδικό μηχάνημα το πριόνι κοπής πετρών. Αυτό αποτελείται από μία στρογγυλή περιστρεφόμενη ατσάλινη στρογγυλή λεπίδα που στο χείλος της (στην περίμετρο) έχει διαμαντόσκονη. Η λεπίδα αυτή κόβει τις πέτρες ενώ περιστρέφεται μέσα σε νερό για να μην αναπτύσσει μεγάλες θερμοκρασίες. Έτσι τεμαχίζουμε τα μεγάλα κομμάτια ανεπεξέργαστων πετρών σε μικρότερα, και τα φέρνουμε στις διαστάσεις που θέλουμε.

  2) Τρόχισμα (Grinding) Γίνεται με ένα τροχό που περιστρέφεται με την βοήθεια ενός μοτέρ. Ο τροχός αποτελείται από καρβίδιο του πυριτίου, που περιέχει στην μάζα του διαμαντόσκονη. Με το τρόχισμα δίνουμε στην πέτρα το σχήμα που θέλουμε. Και σε αυτή την περίπτωση, ο τροχός πρέπει να δουλεύει σε υγρό για αποφυγή υπερθέρμανσης.

  3) Λείανση (Sanding) Γίνεται με περιστρεφόμενα τύμπανα από καουτσούκ, που καλύπτονται από γυαλόχαρτα για να ομαλοποιήσουν και να λειάνουν την επιφάνεια της πέτρας.

  4) Lapping. Είναι τρόχισμα και λείανση για την δημιουργία επίπεδων επιφανειών στην πέτρα, όπως π.χ. οι έδρες στις ταγιαρισμένες πέτρες. Για το ταγιάρισμα, υπάρχει ειδικό μηχάνημα το Facetron , με το οποίο μπορούμε να κάνουμε έδρες, που να δημιουργούν συγκεκριμένη γωνία η μία σε σχέση με την άλλη.

  5) Γυάλισμα (Polishing) Είναι το τελικό φινίρισμα που γίνεται στην πέτρα. Γίνεται με βούρτσες που περιστρέφονται και στην επιφάνεια τους έχουν οξείδια του αργιλίου.

  6) Τρύπημα (Drilling) Το τρύπημα γίνεται με ειδικά λεπτά τρυπάνια που δουλεύουν με νερό, αλλά και με ειδικά μηχανήματα που τρυπάνε με ακτίνες υπερήχους.

  7) Tumbling. Γίνεται σε πέτρες μικρής αξίας. Πολλές πέτρες μπαίνουν σε ένα περιστρεφόμενο κάδο, που λέγεται μπουράτο, μαζί με λειαντικές σκόνες, και προοδευτικά γυαλίζονται.

     Μπορούμε να πούμε τέλος ότι η κατεργασία των ορυκτών οδηγεί στα εξής αποτελέσματα: Στις  πέτρες που έχουν καλύτερη ποιότητα γίνεται ταγιάρισμα και χρησιμοποιούνται στην κοσμηματοποιία, οι πέτρες πιο χαμηλής ποιότητας κόβονται καμπουσόν ή γίνονται χάντρες και χρησιμοποιούνται στην κατασκευή κοσμημάτων. διακοσμητικών, ή faux bijoux, και τέλος κάποιες λίγες πέτρες από όλες τις ποιότητες, ρησιμοποιούνται για γλυπτογραφία.

         Στη φωτογραφία φαίνεται ένα σύνθετο μηχάνημα επεξεργασίας ορυκτών. Με το μηχάνημα αυτό μπορούμε να κάνουμε τις τέσσερις πρώτες από τις εργασίες που περιγράψαμε παραπάνω. Το μηχάνημα είναι συνδεδεμένο με μοτέρ το οποίο περιστρέφει όλα τα τύμπανα και τους δίσκους. Στη θέση (1) υπάρχει ένας μεταλλικός δίσκος (είναι καλυμμένος με το ημικυκλικό κάλυμμα) που κόβει το ορυκτό σε φέτες, ή σε παραλληλεπίπεδα κομμάτια. Στη θέση (2), υπάρχουν δύο περιστρεφόμενοι τροχοί, ο αριστερός χοντρόκοκκος, για πιο βαθύ τρόχισμα, και ο αριστερός λεπτόκοκκος για φινίρισμα. Με το τρόχισμα, το παραλληλεπίπεδο κομμάτι που πήραμε από την κοπή, διαμορφώνεται στο επιθυμητό σχήμα. Στη θέση (3) υπάρχει ένα περιστρεφόμενο τύμπανο από καουτσούκ, πάνω στο οποίο προσαρμόζεται μία ταινία από γυαλόχαρτο, για να υλοποιήσουμε το επόμενο στάδιο της λείανσης. Στη θέση (4) δεξιά από το τύμπανο από καουτσούκ, υπάρχει μία επίπεδη λειαντική επιφάνεια (δεν φαίνεται γιατί είναι στο πλάι), πάνω στην οποία κάνουμε λείες έδρες, όπως π.χ. ο πάτος για τις καμπουσόν πέτρες. Όλες οι εργασίες γίνονται με συνεχή ροή νερού, για αποφυγή της υπερθέρμανσης.