Σμάλτο ονομάζουμε ένα λεπτό διακοσμητικό στρώμα γυαλιού πάνω σε μία μεταλλική επιφάνεια.
Από τα παλαιότερα κομμάτια σε σμάλτο που έχουν ανακαλυφθεί, βρέθηκαν το 1952 στην Κύπρο στη θέση Κουκλιά. Είναι έξη χάλκινα δαχτυλίδια που έχουν επικάλυψη σμάλτου cloisonnéé. Χρονολογούνται στον 14ο αιώνα π.Χ., και έχουν κατασκευαστεί πιθανά από εξόριστους μυκηναΐους τεχνίτες, οι οποίοι γνώριζαν αυτή την τεχνική. Η Αίγυπτος πιθανά να είναι η πατρίδα της τεχνικής του σμάλτου, και της επεξεργασίας του γυαλιού γενικότερα. Όταν ο Καίσαρας κατέλαβε την Βρετανία το 43 μ.Χ. βρήκε σκεύη διακοσμημένα με κόκκινο και μπλε σμάλτο κατασκευασμένα από τους Κέλτες που κατοικούσαν ήδη εκεί. Στο Βυζάντιο επίσης γνώριζαν αυτή την τεχνική, απ’ όπου μεταφέρθηκε στην Κίνα από τον Δρόμο του Μεταξιού. Στην Κίνα εξελίχθηκε σε τέχνη υψηλού επιπέδου. Το αποκορύφωμα των τεχνικών του σμάλτου ανέπτυξαν οι Γάλλοι τεχνίτες μετά το 1300μ.Χ. Εξέλιξαν τις προϋπάρχουσες τεχνικές cloisonnéé και champleve και ανέπτυξαν καινούργιες, το plique a jour και grisaille. Το σύνολο συμπληρώνουν δύο ακόμη τεχνικές η Freestyle και η Raku.
Η τεχνική Cloisonnéé. Η επιφάνεια του κοσμήματος ή σκεύους που θέλουμε να διακοσμήσουμε, χωρίζεται σε τμήματα (cloisonnes στα γαλλικά), βάσει του σχεδίου που θέλουμε να υλοποιήσουμε. Ο χωρισμός επιτυγχάνεται αν κολλήσουμε σύρματα από χαλκό ή ασήμι, και έτσι οριοθετήσουμε τα ξεχωριστά τμήματα. Αφού αλείψουμε το εσωτερικό των χωρισμάτων με ένα υπόστρωμα σμάλτου, τα τοποθετούμε όλα μαζί σ’ ένα φούρνο, μέχρι να γίνει η συγκόλληση του σύρματος, και να σταθεροποιηθεί το υπόστρωμα. Εν συνεχεία περνάμε με ένα πινέλο στο εσωτερικό των χωρισμάτων την σκόνη χρωματιστού γυαλιού (σμάλτο), και τα ξαναψήνουμε όλα μαζί, για να λιώσει το γυαλί και να σταθεροποιηθεί. Τελικά γίνεται το λουστράρισμα. Με το χώρισμα της επιφάνειας σε τμήματα, πετυχαίνουμε τον οπτικό διαχωρισμό των χρωμάτων μεταξύ τους, και εμποδίζουμε την διάχυση (ανακάτεμα) του ενός χρώματος με το άλλο. Η τεχνική αυτή είναι αρχαία. Στο Βυζάντιο όπου είχε ευρεία διάδοση, είχε την ονομασία κυψελωτό ή περίκλειστο σμάλτο.
Τα δύο σπάνια περικάρπια (βραχιόλια) της φωτογραφίας, βρέθηκαν στη Θεσσαλονίκη, και φιλοξενούνται στο μουσείο Βυζαντινού πολιτισμού της πόλης. Είναι κατασκευασμένα τον 10ο αι. μ.Χ. Έχει χρησιμοποιηθεί η τεχνική της κοκκίδωσης πάνω σε έλασμα. Ο διάκοσμος που αποτελείται από ρόδακες, ανθέμια και πουλιά, έχει γίνει με περίκλειστο (cloisonné) σμάλτο. Τα περικάρπια ήταν εξάρτημα της επίσημης αμφίεσης υψηλών αξιωματούχων της Βυζαντινής αυλής.
Η τεχνική Champleve Στην τεχνική cloisonné τα σύρματα δημιουργούν ένα ανάγλυφο (υπερυψωμένο) σχέδιο. Στην τεχνική champleve αντίθετα, δημιουργούμε ένα εσώγλυφο (βαθουλωμένο) σχέδιο. Γιά τον σκοπό αυτό χρησιμοποιούμε τις κατάλληλες μεταλλουργικές τεχνικές δηλαδή ρεπουσσέ, χαρακτική κ.λ.π. Στα εσώγλυφα (βαθουλωμένα) σημεία της επιφάνειας, τοποθετούμε την σκόνη του υαλώδους σμάλτου, και τα ψήνουμε όλα μαζί στο φούρνο, για να λιώσει και να ομογενοποιηθεί . Τέλος γυαλίζουμε τα μεταλλικά μέρη που δεν είναι επισμαλτωμένα.
Βραχιόλια κατασκευασμένα στην Ινδία τον 17ο αιώνα κατά την διάρκεια της δυναστείας των Μογκούλ. Είναι κατασκευασμένα από χρυσό και σμάλτο με την τεχνική champleve. Βρίσκονται στο μουσείο Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη.
Η τεχνική Plique a Jour Θα πει «παράθυρο της ημέρας». Σ’ αυτή την τεχνική σχηματίζουμε το σχέδιό μας με λεπτά σύρματα κολλημένα μεταξύ τους, και χωρίς πάτο, δηλαδή το συρμάτινο σχέδιο δεν κολλιέται πάνω σε μια μεταλλική πλάκα. Το διάφανο υαλώδες σμάλτο τοποθετείται στο εσωτερικό του συρματερού σχεδίου, και όλο μαζί ψήνεται στο φούρνο. Το τελικό αποτέλεσμα μοιάζει πολύ με τα γυαλιά βιτρώ.
Κουτί από ασήμι και σμάλτο, δουλεμένο με την τεχνική Plique a Jour. Κατασκευάστηκε το 1902 από την Eugène Feuillâtre για τον περίφημο οίκο κοσμημάτων René Lalique (1860-1945). Οι διαστάσεις του είναι 5cm 16cm, και βρίσκεται στο Βρετανικό μουσείο.
Η τεχνική Grisalle Στην περίπτωση αυτή, μία στρώση από μαύρο αδιάφανο σμάλτο περνιέται σαν βάση σε όλο το σχέδιο που θέλουμε να επισμαλτώσουμε. Πάνω στο μαύρο σμάλτο, περνάμε στρώσεις από ημιδιάφανο γκρι ή άσπρο σμάλτο, και πάντα φαίνεται σαν φόντο το μαύρο σμάλτο. Συνολικά το αποτέλεσμα είναι στις αποχρώσεις του γκρι.
Freestyle Σ’ αυτή την κατηγορία, θα εντάξουμε όλες τις καινοτόμες τεχνικές των νέων καλλιτεχνών, οι οποίοι κάνουν σμάλτα, αλλά δεν υπακούουν στους αισθητικούς κανόνες των παλαιότερων τεχνικών. Μία γενική κατεύθυνση του Freestyle είναι να φαίνεται περισσότερο το μέταλλο, με τις διάφορες επεξεργασίες του, και λιγότερο το σμάλτο.
Raku Είναι μία σχετικά πρόσφατη τεχνική, και θεωρείται δύσκολη στην εφαρμογή της. Επινοήθηκε από Ιάπωνες κεραμοποιούς αλλά εφαρμόζεται και στην κοσμηματοποιία. Το σμάλτο Raku παρουσιάζει ένα εντυπωσιακό επιφανειακό ιριδισμό Τα τελευταία χρόνια αντί για τα υαλώδη σμάλτα που πρέπει να ψηθούν, χρησιμοποιούνται όλο και συχνότερα, πολυεστερικά υλικά ή εποξειδικά δύο συστατικών, που επιδέχονται πολλούς χρωματισμούς, έχουν ικανοποιητική επιφανειακή σκληρότητα, αλλά κυρίως είναι πολύ ευκολότερα στην εφαρμογή.
Η λέξη "σμάλτο" που χρησιμοποιούμε είναι αυτούσια η ιταλική λέξη smalto. Σε παλαιότερα ελληνικά κείμενα η τεχνική αυτή αναφέρεται σαν υέλωμα ή υέλωμα έχρουν (Κουμανούδης) ή υάλωμα.
ʼλλα θέματα σχετικά με τα σμάλτα