Εντυπωσιακά ευρήματα στα μεταλλεία Λαυρίου

Ακόμα και στις ανασκαφές μπορεί να βοηθήσει ένα drone. Η Βελγική Αρχαιολογική Σχολή, πάντως, το χρησιμοποίησε στην περσινή ανασκαφή της και έμεινε πολύ ευχαριστημένη. Γιατί και αυτό βοήθησε στην καλύτερη αποτύπωση μιας σπουδαίας ανακάλυψης, που σχετίζεται με τα αρχαία μεταλλεία Λαυρίου. Οι αρχαιολόγοι είδαν από ψηλά όχι μόνο πόσο εκτεταμένες ήταν οι εγκαταστάσεις, αλλά και με πόση ακρίβεια είχαν κατασκευαστεί.

Το μεγάλο νέο που έφερε η ανασκαφή ήταν πως στο σημείο πλησίον της μυκηναϊκής ακρόπολης του Θορικού, τα μεταλλεία ήταν αρχαιότερα από όσο μέχρι σήμερα θεωρούσαμε. Πηγαίνουν πίσω στην τελική νεολιθική/ πρώιμη ελλαδική εποχή και συγκεκριμένα περίπου στο 3200 π.Χ. Τότε, γινόταν παραγωγή χαλκού, ένα από τα πρώτα μέταλλα που χρησιμοποιήθηκαν στην Αττική, στον ελλαδικό χώρο, και ίσως σε ολόκληρο το Αιγαίο.

Τα μεταλλεία Λαυρίου είναι σημαντικά, γιατί με τον άργυρο και τον μόλυβδο του υπεδάφους χρηματοδοτήθηκε η ανάπτυξη της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, που στηρίχθηκε στον μεγάλο κρατικό πλούτο. Η Βελγική Αρχαιολογική Σχολή  ερεύνησε τους πρόποδες της Μυκηναϊκής  Ακρόπολης του Θορικού, ο οποίος  δεσπόζει στον φυσικό λιμένα  του Λαυρίου, με τους συνεργάτες της: μία ομάδα Γάλλων  αρχαιολόγων και μεταλλειολόγων υπό την επίβλεψη του Καθηγητή Denis Morin από το Πανεπιστήμιο της  Λορραίνης , σε συνεργασία με  το UMR CNRS 5608 της Τουλούζης.

Η ομάδα, μόλις ανακάλυψε ένα περίπλοκο δίκτυο από στοές, φρέατα και δωμάτια. Εξερευνήθηκαν και εξετάστηκαν επισταμένως περίπου 5 χιλιόμετρα υπεδάφιων αγωγών που είχαν σκαφτεί στο μάρμαρο και τους σχιστόλιθους της Αττικής. Οι στοές διαμορφώνουν λαβυρίνθους πολύπλοκων μεταλλευτικών έργων το ύψος των οποίων συχνά δεν  ξεπερνά τα 30 εκ. Μέχρι στιγμής αποτελεί το πιο εκτεταμένο υπεδάφιο δίκτυο που έχει διερευνηθεί σε αυτό το τμήμα του Αιγαιακού κόσμου.

Ο Denis Morin αναφέρει σχετικά με την ανακάλυψή του: «Σήμερα είναι δύσκολο να φανταστούμε τις ακραίες συνθήκες κάτω από τις οποίες έπρεπε να εργαστούν οι μεταλλωρύχοι μέσα σε αυτόν τον λαβύρινθο των  στοών. Πνιγηρή  ζέστη επικρατεί σε αυτό το ορυκτό περιβάλλον. Απαιτείται συνεχής εγρήγορση σε αυτόν τον αποπνικτικό χώρο, όπου πρέπει διαρκώς να παρακολουθείται το επίπεδο του οξυγόνου. Τα ίχνη εργαλείων στους τοίχους, τα γκραφίτι, οι λύχνοι, οι περιοχές εξόρυξης παρέχουν ενδείξεις για όλη τη  δραστηριότητα  των εργατών κάτω από το έδαφος.

Η τραχύτητα  του φυσικού βράχου και οι  ορυκτοποιήσεις καταδεικνύουν τις ακραίες συνθήκες εργασίας  των εργατών, που  στην πλειονότητά τους ήταν δούλοι καταδικασμένοι στο σκοτάδι και την εξόρυξη κοιτασμάτων αργύρου…  Η χαρτογράφηση αυτών των ασφυκτικών, σύνθετων και περιπλεγμένων υπεδάφιων δικτύων,  οι διακλαδώσεις των οποίων βρίσκονται ενίοτε σε αρκετά επίπεδα, αποτελεί μία πραγματική πρόκληση για τους επιστήμονες».

Κάτω από το έδαφος η μορφολογία  και η οργάνωση της μεταλλευτικής υποδομής επιτρέπουν τη διάκριση αρκετών φάσεων δραστηριότητας με την κλασική φάση να είναι η πιο αξιοσημείωτη και τα μεταλλευτικά έργα πολύ καλά οργανωμένα. Τα φρέατα έχουν εκτελεστεί με ακρίβεια χιλιοστού αλλά σήμερα  είναι προσβάσιμα μόνο με κατάλληλο σπηλαιολογικό εξοπλισμό. Ορισμένες από  τις στοές έχουν παραμείνει ανέπαφες στα τελευταία 5.000  χρόνια. ʼλλες,  μη προσβάσιμες πλέον,  είναι πλήρεις υλικών από διαδοχικές φάσεις  μετάλλευσης.

Οι υπεδάφιες έρευνες αποτελούν τμήμα ενός ευρύτερου προγράμματος αρχαιολογικών ερευνών στο Θορικό υπό τη διεύθυνση του Καθηγητή Roald Docter του Πανεπιστημίου της Γάνδης υπό την αιγίδα της Βελγικής Σχολής Αθηνών, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής.

Το μεταλλείο που έχει ανακαλυφθεί  στον Θορικό είναι εξέχον όσο προς τη διαρρύθμισή του και την έκτασή  του. Η εκμετάλλευση   αυτών των μεταλλείων αργύρου είχε ξεκινήσει ήδη από την 4η/3η χιλιετία π.Χ. και έως τον 5ο και 4ο αι. π.Χ. αποτελούσαν τη σημαντικότερη μεταλλευτική περιοχή της Ελλάδας και τη βάση της Αθηναϊκής ηγεμονίας στον Αιγαιακό κόσμο.  

Τα μεταλλεία στην περιοχή του Λαυρίου είναι από τα αρχαιότερα μεταλλεία στον Ελλαδικό χώρο. Σε αυτά βασίστηκε η  Ήταν η κοπή ενός από τα πρώτα αργυρά νομίσματα στον κόσμο, της αθηναϊκής δραχμής, γύρω στο 580 π.Χ. Γύρω στα 512 π.Χ. η Αθήνα υποχρεώθηκε να βασιστεί αποκλειστικά σε αυτά, καθώς οι Πέρσες είχαν εισβάλει στη Βόρεια Ελλάδα. Οι πρόσοδοι από τα μεταλλεία αυτά έγιναν αισθητές γύρω στο 500 π.Χ., ενώ οι πολεμικές προετοιμασίες απόκρουσης των Περσών (Μάχη του Μαραθώνα) βασίστηκαν στον άργυρο  που εξορυσσόταν εκεί.

Το 482 π.Χ. εντοπίζεται ένα νέο μεγάλο αργυρούχο κοίτασμα στην περιοχή και ο Θεμιστοκλής πείθει τους Αθηναίους να διατεθούν τα προερχόμενα από αυτό έσοδα για την κατασκευή  ισχυρού στόλου. Η Αθήνα πρόσθεσε έτσι 130 πλοία στα 70 που είχε. Με  αυτά η κατάφερε να αποκρούσει τις δυνάμεις του Ξέρξη, ο οποίος έχοντας περάσει τις Θερμοπύλες  κατέβαινε προς την πόλη. Ο αθηναϊκός στόλος, έχοντας αποκτήσει την απαιτούμενη ισχύ, καταναυμάχησε τον Περσικό στη  Ναυμαχία της Σαλαμίνας.

Υπολογίζεται ότι από τον 7ο μέχρι το 1ο αιώνα π.Χ. από τα μεταλλεία εξορύχθηκαν 3.500 τόνοι αργύρου και 1.4000.000 τόνοι μολύβδου.  Η μέγιστη παραγωγή παρατηρήθηκε κατά τα κλασσικά χρόνια με μέση ετήσια παραγωγή 30 τόνους αργύρου και 4.000 εργαζόμενους σε περίπου 100 λατομεία.