ΧΡΥΣΟΠΟΙΙΑ ΚΑΙ ΑΛΧΗΜΕΙΑ - Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΧΥΜΕΥΤΙΚΗ

  Τις ιδέες της χρυσοποιίας τις ανάμιξαν οι Έλληνες φιλόσοφοι με τις ιδέες τους περί της ύλης. Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι αναφέρονταν σε μία αρχέγονη ύλη, και στην ενότητα του παντός. Ο Πλάτωνας μιλούσε περί της «πανδεχούς» ύλης, η οποία ενώνεται με την ψυχή, μέσω μίας τρίτης ουσίας, και με αυτό τον τρόπο δημιουργούνται τα έμψυχα σώματα, και στον Αριστοτέλη βρίσκουμε την ιδέα της γένεσης των ειδών, από την ύλη διά της κινήσεως. Με τις φιλοσοφικές αυτές βάσεις αναπτύχθηκε η «επιστήμη» της χυμευτικής. Η χυμευτική (αργότερα χημεία) συμπεριλάμβανε τις γνώσεις που αφορούσαν την απόσπαση του χρυσού από τα χρυσοφόρα μεταλλεύματα. Παράλληλα με αυτό αναπτύχθηκαν και οι θεωρίες της χρυσοποιίας.

  Πίστευαν οι τότε επιστήμονες-φιλόσοφοι ότι μπορούσε να γίνει μετασχηματισμός των λεγόμενων «αγενών» μετάλλων, όπως ο μόλυβδος, σε ένα ευγενές μέταλλο, τον χρυσό. Η θεωρία που είχε αναπτυχθεί γύρω από τα μέταλλα και την χρυσοποιία, η οποία δεν απέχει και πολύ από τις σημερινές αντιλήψεις της χημείας, είναι η εξής. Τα μέταλλα είναι πρωτουργοί ουσίες, και ονομάζονται γένη (αυτό που σήμερα λέμε χημικά στοιχεία). Τα γένη ενώνονται μεταξύ τους και σχηματίζουν τα είδη (τις σημερινές χημικές ενώσεις). Για τις λέξεις «γένη» και «είδη», ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί αντίστοιχα τους όρους «αρχή» και «στοιχείο», και περιγράφει την ιδέα της «ΜΙΑΣ ΑΡΧΗΣ», δηλαδή της μίας δομικής μονάδας για όλα τα δημιουργήματα του σύμπαντος: «εξ’ ου εστίν άπαντα τα όντα και εξ ου γίνεται πρώτου, και εις ό φθείρεται τελευταίον, ..τούτον στοιχείον και ταύτην αρχήν είναι των όντων»( Αριστοτέλης, Μετά τα Φυσικά 1,3) Αυτή η «αρχή μία» που την έψαχναν επί αιώνες οι αλχημιστές, είναι πιθανά και η ρίζα της λέξης αλχημεία. Οι μεσαιωνικοί αλχημιστές θεωρούσαν τον Αριστοτέλη, πρώτο και μέγιστο αλχημιστή.

Μία ακόμα ιδέα, σωστή, με βάση την σημερινή επιστημονική γνώση, αλλά και πολύ ποιητική συγχρόνως, διατυπώνεται από τον Εμπεδοκλή. Οι δυνάμεις που συντελούν στην συνένωση και στον αποχωρισμό των στοιχείων μεταξύ τους είναι η φιλότης (έρωτας) και το νείκος (εριστικότης), κάτι σαν την έλξη και την άπωση που δέχεται η φυσική

«πύρ και ύδωρ και γαία και ηέρος άπλετον ύψος
νείκος τ’ ουλόμενον δίχα των, ατάλαντον απάντη
και φιλότης εν τοισίν, ίση μήκος τε πλάτος τε (Εμπεδοκλής, Περί Φύσεως)
Η ζωή δημιουργείται από την διαλεκτική συμπόρευση των δύο αυτών αντίθετων δυνάμεων, της συστολής και της διαστολής, της συνένωσης και της απόσχισης, της απόστασης και της συμπύκνωσης. Η ιδέα αυτή συμπυκνώνεται στον αλχημικό συμβολισμό του ερμαφρόδιτου, που είναι η συνύπαρξη, του αισθητιριακού ερεθίσματος (Αφροδίτη) με την διανοητική έλξη (Ερμής).

  Για να επανέλθουμε στη χρυσοποιία, η επίτευξη της μετουσίωσης, δηλαδή της μετατροπής του μολύβδου σε χρυσό, περιλαμβάνει τα εξής στάδια. Στο πρώτο στάδιο, πρέπει να γίνει το «χύμα» ή «σύνθεμα» της αγενούς ουσίας, πάνω στο οποίο πρέπει να γίνει «ασωμάτωση», δηλαδή αφαίρεση του είδους του. Ο χυμευτής θα αντιληφθεί πότε θα ολοκληρωθεί η ασωμάτωση όταν γίνει «μέλανσις» του χύματος. Δηλαδή όταν το χύμα μαυρίσει θα έχει πραγματοποιηθεί η στέρηση του είδους του και θα είναι έτοιμο να προχωρήσει στο δεύτερο στάδιο της μετουσίωσης, που είναι η «λεύκανσις». Δηλαδή το χύμα με κατάλληλες αναμίξεις και επεξεργασίες, έπρεπε να αποκτήσει λευκό χρώμα. Τρίτο και τελευταίο στάδια της χρυσοποιίας, είναι η «ξάνθωσις», η μετατροπή του λευκού χύματος σε χρυσό. Αυτό το στάδιο πραγματοποιείται με μία μεσολαβούσα ουσία, η οποία στην μεσαιωνική αλχημεία είχε την ονομασία «φιλοσοφική λίθος».

Οι προσπάθειες της Ελληνικής χυμευτικής όσον αφορά την μετουσίωση και την παραγωγή χρυσού απέτυχαν. Ο λόγος που η αρχαία Ελληνική επιστήμη είχε πολύ μικρή πρόοδο, είναι ότι οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν υποτιμητική την ενασχόληση με τα πειράματα. Παρότι θεωρητικά είχαν πολλές φορές διατυπώσει σωστές αρχές, δεν υπήρχε η ανάλογη συνέχεια γιατί οι θεωρίες αυτές δεν υποβάλλονταν στην βάσανο του πειράματος, προκειμένου να επιβεβαιωθούν ή να απορριφθούν. Ακόμη και αν φαίνεται υπεραπλουστευτικό, είναι γεγονός, ότι ολόκληρο το οικοδόμημα της σημερινής επιστήμης, στηρίζεται σε μία μέθοδο εργασίας, που περιλαμβάνει απαραιτήτως τα εξής στάδια; υπόθεση, πείραμα, συμπέρασμα, διατύπωση νέας θεωρίας.. Η αποτυχία της χρυσοποιίας, οδήγησε την γνώση των αρχαίων σε εκτροπή προς την μαγεία, σε ανάμιξη με παλαιότερες μαγικές πρακτικές. Παράλληλα όμως η γνώση αυτή έγινε κτήμα των Αράβων, σε περιοχές που συνυπήρχαν αρμονικά με το Ελληνικό στοιχείο, όπως π.χ. στη Συρία.

Η χρυσοποιία της Κλεοπάτρας. ΄ʽΈνα σημαντικό χειρόγραφο του 1ου μ.Χ. αιώνα,που εντόπισε ο Berthelot, στην βιβλιοθήκη του Αγίου Μάρκου της Βενετίας. Συμπυκνώνει αλχημικούς συμβολισμούς, και στοιχεία της χρυσοποιίας.
Στην επικεφαλίδα γράφει «Κλεοπάτρης χρυσοποιία»
Ακριβώς κάτω, ανάμεσα στους τρεις ομόκεντρους κύκλους, αναφέρει δύο μυστικά αξιώματα. Το πρώτο: «Εν τω παν, και δι αυτού το παν, και εις αυτό το παν, και ει μη έχοι το παν ουδέν εστί το παν». Και το δεύτερο αξίωμα: «Εις εστίν ο όφις, ο έχων τον ιόν, με τα δύο συνθέματα» Τα αποσπάσματα αυτά είναι χαρακτηριστικά της γλώσσας που χρησιμοποιούν οι αλχημιστές, γλώσσα υπαινικτική και ποιητική, πλούσια σε αλληγορίες, ομόηχα και λογοπαίγνια.
Στο κέντρο υπάρχουν τα σύμβολα του υδραργύρου, του αργύρου, και του χρυσού.
Κάτω αριστερά φαίνεται το φίδι που τρώει την ουρά το (ουροβόρος όφις), και στο κέντρο του είναι γραμμένο το αξίωμα, : «Εν τω παν»
Κάτω δεξιά, φαίνεται ο αποστακτήρας με τους δύο αγωγούς του που βγάζουν φλόγες. Ο αποστακτήρας βρίσκεται πάνω σε ένα καμίνι με φωτιά.

https://www.arxaiologia.gr/assets/media/PDFofIssues/4787.pdf

 https://www.arxaiologia.gr/assets/media/PDFofIssues/5687.pdf