Ο χρυσοβήρυλλος είναι ένα  διάφανο ή ημιδιάφανο ορυκτό. Το όνομα του έχει Ελληνική προέλευση. . Έχει χημικό τύπο  BeAl2O4 , και σκληρότητα 8.5, δηλαδή την τρίτη μεγαλύτερη σκληρότητα μετά το διαμάντι και το κορούνδιο. Δεν έχει σχέση με την βήρυλλο.

Ο χρυσοβήρυλλος συναντάται σε τρεις μορφές.

1) Κίτρινος χρυσοβήρυλλος ο οποίος ανακαλύφθηκε και βαφτίστηκε από τον Γερμανό γεωλόγο   Abraham Gottlob Werner το 1789.  Έχει κίτρινο – πράσινο χρώμα και πολύ καλή διαφάνεια. Βρίσκεται στη Βραζιλία, Σρι Λάνκα , Τανζανία.

Ο κίτρινος χρυσοβήρυλλος είναι μια πέτρα με ωραίο φυσικό κίτρινο χρώμα. Είναι η κίτρινη ποιότητα του πολύ σπάνιου Αλεξανδρίτη

2) Κυμοφάνης (Cymophane)  Έχει και αυτή η ποικιλία Ελληνικό όνομα. Λέγεται και «Μάτι γάτας». Κόβεται συνήθως σε καμπουσόν, οπότε και  παρουσιάζει τον κυματιστό ιριδισμό μάτι της γάτας (chatoyancy).  Το όνομα κυμοφάνης δόθηκε ακριβώς λόγω αυτού του φαινομένου. Το υλικό αυτό έχει κίτρινο χρώμα και είναι ημιδιάφανο. Στην  αγορά κυκλοφορούν κάποιες χάντρες που ονομάζονται «μάτι της γάτας». Στην πραγματικότητα είναι γυαλί που παρουσιάζει τον ιριδισμό chatoyancy.

    Η άσπρη γραμμή που εμφανίζεται στην επιφάνεια του κυμοφάνη, είναι το οπτικό φαινόμενο που ονομάζεται «μάτι της γάτας» (chatoyancy)

3) Αλεξανδρίτης.  Ενα πολύ σπάνιο και ακριβό υλικό, που εξετάζουμε σε ξεχωριστό λήμμα.